THÌNH LÌNH ĐUI MẮT
Bài viết cho giải thưởng Viết Về Nước Mỹ
Tục
ngữ
ta có câu “Bảy mươi chưa què, chớ khoe rằng lành”. Thực vậy, một người
bình thường khỏe mạnh, đẹp đẽ, rủi ro gặp tai nạn thình lình có thể trở
nên tàn phế. Bệnh hoạn hay tai nạn xảy ra bất chợt, không biết đâu
tiên liệu, đề phòng.
Mới
đây, tôi được tin một người bạn cũ ở Việt Nam, khỏe đẹp, tài sắc một
thời,
nay hoàn toàn mù lòa tàn tật từ hôm bà ấy đi nhổ răng cách nay hơn mười
mấy năm. Ngay khi răng được lôi ra, bà thấy tối tăm mặt mày và sau đó
chỉ toàn một màu đen tối, bà không còn thấy gì nữa. Tuy rằng đôi mắt bà
ấy vẫn mở, nhắm, người chung quanh nhìn vào
vẫn tưởng đôi mắt bà khỏe mạnh như bình thường.
Nghe
kể lại, vài bác sĩ quen ở đây cho là không phải vậy, vì mắt và răng đâu
có
liên hệ gì. Nhưng có ai đã học, biết, hoặc kinh nghiệm hết mọi chuyện
vì có nhiều bác sĩ chỉ học một ngành chuyên môn mà cứ tưởng cái gì cũng
biết và cố giải thích tất cả. Thật ra những điều mà khoa học kỹ thuật
biết đến rất ít so với những điều chưa biết
tới hoặc chưa khám phá ra vẫn còn mênh mông như vũ trụ. Cái biết của
nhân loại đâu đã thấm gì so với hóa công mầu nhiệm, huyền vi bao la..
Nhân chuyện này, ông Tuấn, một người bạn già ở Los Angeles của người viết, đem
chuyện thình lình đui mắt của ông ra kể lại:
Cách
đây hơn chục năm, lúc ông Tuấn vào tuổi 60, tốt lão khỏe mạnh, đi đứng
nhanh
nhẹn không kém một trai trẻ. Tuy có đông con, nhưng tất cả đều đã ra
riêng. Từ lúc chúng 17, 18 tuổi, khi chúng vào đại học và sau khi ra
trường, không đứa nào quay trở lại, nên chuyện gì nặng nhẹ ông cũng lụi
hụi một mình. Ông có số đơn độc, tự lập từ nhỏ
đến già, chuyện lớn nhỏ gì cũng phải tự làm một mình, nên đã biết vậy
và quen rồi. Một sáng thứ bảy mùa hè, ông sắp xếp lại garage. Bưng lên
bợ xuống một số đồ đạc thường thường như TV loại 20 inch cũ, nhưng với
tuổi Tuấn lúc này đã kể là nặng và có phần căng
gân cốt.
Sau
một hồi hỳ hục, ông vào phòng nằm nghỉ. Bật TV lên xem, ông thấy màn
ảnh TV có hai nấc, một nửa giống như ngoài nắng,
một nửa như trong bóng râm và như có vài tia chớp lóe trong mắt. Cảm
thấy trong mắt có sự bất thường, tuy không có gì đau nhức đáng kể, nhưng
ông cũng vội đến bác sĩ gia đình nhờ xem xét. Bác sĩ này soi đèn không
khám biết được gì, nhưng liền vội giới thiệu
đến bác sĩ chuyên khoa bịnh mắt ở Westminster.
Lần
đầu tiên đến bác sĩ chuyên khoa bệnh mắt, Tuấn không ngờ rằng người ta
bị bệnh mắt cũng khá đông. Chờ một hồi lâu, Tuấn
được đưa ngồi vào ghế để đọc các chữ E to nhỏ. Ban đầu mắt trái được
che kín, để đọc bằng mắt phải. Cô y tá thử tới thử lui một lát, Tuấn
chẳng thấy chữ gì cả, chỉ một màu đen mà thôi. Thường những lần khám
kính như vậy là Tuấn thấy ngay, mà nay sao khác lạ
thật chỉ thấy toàn màu đen.
Che
mắt phải, mắt trái vẫn còn thấy rõ. Tuấn rất ngỡ ngàng sao lại có
chuyện khác thường như vậy, vì cả hai mắt lối giờ vẫn
tốt đều. Sau một lát nhỏ thuốc chờ mở rộng con ngươi (pupil, iris), bác
sĩ soi đèn vào xem xét, xong viết lên toa mấy chữ tắt: Ret Det OD
(Retina Detachment, Oeil Droit) và cho Tuấn biết: retina (võng mô) mắt
phải bị rời rách, sẽ gởi đi mổ.
Nghe đi mổ, lo sợ,
Tuấn hỏi có thuốc hay cách gì chữa trị khác không? Bác sĩ bảo ở đây
không chữa được và sẽ giới thiệu đi nơi khác để mổ. Nghe phải mổ mắt,
Tuấn hoảng hốt hỏi:
- Mổ mắt rủi làm tôi đui sao?
Bác sĩ bảo:
- Mắt phải đã đui rồi, còn đui gì nữa.
Tuấn
nhận giấy giới thiệu để đến phòng mạch tư có tên là OC Retina Group ở
Santa Ana. Lúc đó đã quá 5 giờ chiều thứ bảy,
các văn phòng bác sĩ đều đóng cửa, nên phải chờ đến sáng thứ hai. Về
nhà Tuấn rất hoang mang lo sợ, cả đêm nghĩ buồn không ngủ được. Một mắt
thình lình vô cớ đã bị mù, và nếu mắt kia cũng có thể theo đà như vậy,
thì sống dở, chết dở mà thôi. Tuổi già ở đây
sống buồn cô quạnh. Niềm vui là xem TV, đọc sách báo hay lái xe dạo
chơi, nhìn ngắm trời mây phong cảnh, nhà cửa xe cộ của một xứ thấy
người thiên hạ giàu sang, trông ngoạn mục thích thú.
Nếu mù không thấy gì nữa, sẽ như bị màn đen vây hảm bao
quanh cho đến chết mà thôi, cuộc sống chỉ là đau khổ trong đêm đen tăm
tối vô hạn.
Trưa Chúa Nhật hôm sau, nơi nhà người con trưởng ở gần có tiệc sinh nhật cho đứa cháu. Nằm nhà một mình buồn, Tuấn cũng mò
đến tham dự để khuây khỏa. Sẵn gặp cậu con trai thứ làm
nghề MD cũng đến đó. Nghĩ những người trong cùng một nghề, thường biết
chuyên môn tài giỏi của nhau hơn, Tuấn đem trường hợp mắt mình ra kể và
hỏi:
- Anh làm cho bệnh viện lớn của Mỹ đã lâu, anh có biết bác sĩ chuyên khoa nào giỏi về bệnh mắt này, chỉ cho bố đến chữa trị?
Tuấn liền được đáp:
- Mắt bố đã tốt năm mươi năm rồi mà còn đòi hỏi gì nữa chứ?.
Tuấn nghe, tiu nghỉu, thẹn thùng cảm thấy mình có phần nài nỉ tham lam, nên thôi không nói gì thêm nữa.
Sự cách ngăn thế hệ và sự xáo trộn văn hóa đông tây đã làm
cho già trẻ không thể hiểu nhau, hoặc cảm tình để giúp nhau. Học thuyết
Dương Chu từ Trung Hoa xưa và chủ nghĩa cá nhân vật chất thời nay ở Mỹ
được kết hợp rất chặt chẽ nơi giới trẻ thịnh
thời và đắc địa.. Đúng ra mắt Tuấn đã sáng và tốt cả sáu mươi năm rồi,
bỗng nhiên thình lình mới bị mù một cách rất đột ngột.
Nhưng mấy ai không tham đời, còn sống thì người ta vẫn còn
cố tránh bị tật nguyền ngày nào hay ngày ấy. Tuấn buồn nhiều hơn, thấy
đời đen tối hơn. Không biết nói gì thêm, Tuấn yên lặng cho đến lúc ai về
nhà nấy. Chi tiết này được kể như một chi
tiết nhỏ mà đó cũng là chuyện đời sống quạnh hiu của nhiều người già ở
xứ văn minh Tây Phương. Nghe thế, Tuấn không lấy làm ngạc nhiên, vì có
lần trong một hội thảo về vấn đề xã hội, Tuấn đã nghe có vài thanh niên
Mỹ đưa ý kiến là muốn xã hội phát triển tốt,
phải tìm mọi biện pháp nhằm giảm tối đa dân số người già trên sáu mươi
tuổi. Có lẽ vì các cô cậu còn xa đến tuổi đó, nhưng khi đến tuổi đó,
chúng sẽ nghĩ ngược lại là cái chắc.
Sáng
sớm thứ hai, theo giấy giới thiệu, Tuấn đến phòng nhãn khoa tư nhân có
bảng hiệu Orange County Retina Group ở Santa
Ana, thấy bệnh nhân chờ khá đông. Nơi đây có ba bác sĩ gồm hai bác sĩ
Mỹ trắng đã đứng tuổi và một bác sĩ người Hoa họ Chen mới ra trường chưa
bao lâu. Nơi phòng đợi, các bằng cấp, ghi nơi và thời gian huấn luyện
của mỗi bác sĩ đều có treo trên tường. Những
bác sĩ này đều có bằng MD, chuyên khoa bịnh mắt, và chuyên bịnh võng mô
(retina). Thật ra từ nhỏ đến lúc ấy đã hơn 60 tuổi, lần đầu tiên Tuấn
mới nghe biết về bệnh thình lình đui mắt này.
Lúc
nhỏ, ở nhà quê, đã ba bốn lần Tuấn bị bệnh mắt đỏ, hai mí mắt sưng húp
bị ghèn mủ khô làm dính cứng vào nhau. Sáng dậy,
phải dùng bông gòn thấm nước muối hồi lâu cho ghèn mủ tan rã mới mở mắt
được. Bệnh có khi kéo dài cả tháng mới khỏi, thuốc nhỏ mắt đông y có vị
huỳnh liên rất đắng. Đến hơn 20 tuổi, nhìn xa không rõ, Tuấn mới đến
nhà quang học (optometrist) ở Tân Định, Saigon
đo độ và đeo kính.
Tuấn
cũng đã thấy người ta bị bệnh mắt hột, bên trong mí mắt có những mụt
trắng bên trong mí mắt sưng cộm. Có người bị thủy
tinh thể của mắt dần dần trắng đục, khiến mắt dần dần không trông rõ,
nhưng vẫn còn thấy ánh sáng và nhìn cảnh vật lờ mờ. Có người bị cận thị,
bị viễn thị có thể chữa bằng cách mang kiến cận hay viễn (trường hợp
mắt người già). Có người mắt bị kéo mây phía
trước thành mù lòa. Có người mắt bị lớn lồi ra, trông cũng khiếp lắm.
Nhưng trường hợp mắt của Tuấn, người ta nhìn vào vẫn thấy tốt đẹp bình
thường, không sao cả, nhưng lại mất ánh sáng, chỉ thấy một màu đen.
Mắt phải mất ánh
sáng xảy ra thình lình và nhanh chóng như vậy là do Võng Mô (retina),
mạng lưới thần kinh tỏa ra trong đáy mắt nối liền với thần kinh thị giác
trong hốc mắt tiếp liền với trung khu thị giác
trong não bộ bị tổn thương rời rách. Võng mô tiếp nhận ánh sáng, hình
ảnh và màu sắc truyền vào não khiến ta thấy được. Võng mô bị tróc ra hay
thương tổn cũng như miếng film trong máy chụp hình bị hư hỏng hay đứt,
sút ra, dù máy ảnh, ống kính còn tốt cũng
không thâu được hình. Từ trước Tuấn chưa nghe ai nói tới bịnh mắt này.
Bác sĩ trẻ, người
Tàu họ Chen (Trần) được sắp xếp chữa trị cho Tuấn. Bác sĩ Chen trông
giống người Việt, nhỏ thuốc, khám lại và giải thích bằng Anh ngữ rằng
trước đã có phương pháp giải phẫu để gắn lại võng
mô bên trong mắt (Vitrectomy and Scleral Buckling). May gần đây có
phương pháp mới, giản dị hơn đã đuợc áp dụng. Nếu theo phương pháp mới
sẽ tránh được việc mổ mắt, vừa đỡ thương tổn, đỡ tốn kém mà cũng có kết
quả tốt. Đó là phương pháp bơm hơi thuốc vào bên
trong mắt và dùng kim đông lạnh để gắn lại võng mô (Pneumatic
Retinopexy and Retinal Cryotherapy). Nghe phương pháp mới này cũng kết
quả tốt, Tuấn yêu cầu Bác Sĩ Chen áp dụng cho mình.
Tuấn
được đặt ngồi trên ghế bên cạnh ghế Bác Sĩ, một bên là một ống gang như
ống acetylen của thợ hàn, nối liền với một vòi
kim bơm hơi và một bàn đạp điều khiển cho lượng hơi ra vào nhiều ít.
Tuấn ngồi ngửa mặt, mở rộng mắt. Bác sĩ cầm kim đâm vào mắt, bơm hơi
thuốc vào bên trong mắt và xả ra nhiều lần, khoảng vài chục phút. Tuấn
nghe tiếng hơi bơm vào, rút ra leo pheo, như người
ta bơm và xả hơi bong bóng. Đau không thể nói được, nhưng phải cắn
răng, hít hà, ráng chịu để may ra thị giác được vãn hồi.
Bác sĩ làm xong băng kín mắt phải lại. Tuấn được chở về.
Hai
hôm sau theo hẹn trở lại, mắt phải được mở ra, Tuấn thấy lại ánh sáng
lờ mờ và nhìn vật thấy hai hình, một hình mờ và một hình rõ và thấy một
bong bóng hơi hình
thuẩn trong mắt lao chao ở mí dưới. Rồi Bác Sĩ Chen cũng bơm hơi như
vậy một lần nữa. Đau lắm, Tuấn vẫn ráng chịu.
Ba
ngày sau đến khám lại, đo áp suất mắt, mắt phải đã thấy ánh sáng tốt
hơn và đọc được những chữ lờ mờ ở cuối miếng card.
Bác sĩ bảo đã tốt rồi và chuyển qua một phòng khác có trang bị một máy
có một đầu kim nhỏ như mỏ hàn nối liền với bộ phận chứa và truyền độ
lạnh, Tuấn đoán biết là ống Nitrogen lỏng, Tuấn chắc là vậy, vì trong kỹ
nghệ lạnh Nitrogen lỏng thường được dùng đến.(lạnh
đến -193oC).
Đây là lần thứ ba
Tuấn thấy bác sĩ không chích thuốc tê hay thuốc mê và Tuấn cũng ngại hỏi
tại sao. Có thể bác sĩ có lý do hay vì đã quên. Vì đã có lần Tuấn nghe
anh con thứ làm bác sĩ giải phẫu, khuyên mấy
đứa em không nên giải phẫu thẩm mỹ vì thỉnh thoảng cũng có người vì dị
ứng với thuốc mê mà chết.
Nên cũng sợ thuốc mê, Tuấn cứ phó thác cho bác sĩ Chen,
chích thuốc tê hay không mặc kệ, cứ ráng chịu đựng miễn sao là mình khỏi
bị đui là quí rồi.
Tuấn
vẫn ngồi trên ghế ngửa mặt và bác sĩ ngồi bên. Dr. Chen không có phụ tá
nào
cả. Ông dùng kim lạnh xăm vào bên trong vào tận đáy mắt không biết bao
nhiêu phát xăm, như người ta chậm rãi xăm củ gừng làm mứt. Thao tác này
cũng tương tự như người ta xăm để gắn một miếng vải mui xe bị rời xuống
cho dính trở lại vào mui xe. Tuấn đau lắm,
không thể kể được vì thần kinh mắt cảm ứng mạnh và ngay sát vào não.
Tuấn nghĩ ngày xưa
người ta đã quá khen Quan Vân Trường can đảm chai lì, giỏi chịu đau,
ngồi điềm nhiên đánh cờ để cho Hoa Đà mổ vết thương mũi tên trên cánh
tay. Cái đau ở vai đó so với cái đau trong mắt
Tuấn lúc châm kim này thì chẳng đáng chút gì. Tuấn cắn răng chịu dựng
coi như mình đã chết đi rồi, hai lần bơm hơi trước đã làm cho Tuấn chịu
đau hơi quen. Nhưng lần này đau gấp trăm lần hơn, Tuấn nghiến răng giữ
yên cho bác sĩ làm việc và nhớ ngay đến câu
thơ của Alfred de Vigny: “Seul le silence est grand, tous les restes
faiblesses” (chỉ có yên lặng chịu đựng là lớn lao mà thôi, còn tất cả
các thứ còn lại đều là yếu hèn), tuy rằng có những co rút, nẩy, uốn cả
thân thể theo phản xạ tự nhiên không kiểm soát
được. Khoảng chừng 40 phút thì việc ép bằng kim lạnh (Cryotherapy) đã
xong. Tuấn ra về.
Một tuần sau tái
khám, bác sĩ bảo là tốt rồi, khỏi châm nữa và giới thiệu trở lại bác sĩ
nhãn khoa gốc ở Westminster săn sóc tiếp. Vài tuần sau, Tuấn trở lại bác
sĩ ở Bolsa để khám lại, mắt được cho như vậy
là được rồi và không cần thuốc men gì cả.
Lúc
ban đầu Tuấn thấy trong mắt có một bong bóng hơi chiếm 1/3 không gian
mắt phải
nơi mí dưới, thật ra bong bong hơi nằm ở phía mí trên, nhưng mắt cũng
như máy hình thâu hình ảnh ngược. Bong bóng hơi nầy ở trong mắt ngày
càng nhỏ dần và hơn tháng sau thì biến mất. Ban đầu, mắt Tuấn nhìn thấy
hình ảnh mọi hình thể đều méo mó và thấy những
vệt đen lảng vãng trước mắt, nhìn người nào cũng thấy xấu xí như ma.
Nhìn TV thấy hai màn hình méo mó cách nhau. Sau vài năm khi mắt trở lại
bình thường hơn và mọi hình ảnh càng ngày càng bớt xấu xí bớt nhăn nhúm.
Tuấn đổi kính cận.
Sau
bảy năm, mắt phải Tuấn đã phục hồi lại được khoảng 70% vì dù sao cũng
thấy
mờ hơn mắt trái. Thỉnh thoảng khi nào làm việc gì hơi nặng nề, thấy mắt
hơi bị căng căng, Tuấn liền ngưng lại và đưa tay che một mắt để xem mắt
kia còn thấy được không.
Đến
nay hơn 10 năm đã qua, nếu che mắt phải, nhìn bằng mắt trái không thôi,
Tuấn
thấy sáng rõ nhất. Nếu đổi lại, nhìn với mắt phải, Tuấn thấy hình ảnh
lu mờ hơn nhưng vẫn có thể còn thấy đường lái xe trong lúc ban ngày. Nếu
nhìn bằng cả hai mắt, thì thấy hình ảnh rõ trung bình giữa hai lối trên
vừa kể, cỡ khoảng 80%. Nếu nhìn vào TV lâu
cũng có thể nhìn thấy hai màn hình, một rõ và một mờ nhưng hình ảnh
không còn méo mó và đường nét không còn dợn sóng như trước.
Tuấn
đã có hỏi bác sĩ Chen nguyên nhân vì sao võng mô bị tách ra như vậy.
Ông không
biết rõ nguyên nhân vì sao, nhưng theo tỷ lệ cứ khoảng 10,000 người thì
có một người bị như vậy. Nên phòng mạch nhãn khoa chuyên về retina này
có công việc làm đều đều. Bịnh nhân hẹn đến cũng đông. Bác sĩ Chen
khuyên Tuấn không nên làm việc gì nặng. Rất may
là Tuấn mới bị vài hôm và được chữa trị kịp thời. Nếu để lâu hơn, võng
mô đã rách có thể sẽ thoái hóa, không biết có thể chữa lành và phục hồi
ánh sáng không.
Vì
bệnh này xảy ra lần đầu tiên và đột ngột với Tuấn, Tuấn chưa từng nghe
biết,
nên tò mò tìm hiểu và được biết có người thình lình đang đi đường bỗng
bị hai mắt một lúc. Quá ráng sức hay bị tai nạn, đầu bị va chạm mạnh,
hay võ sĩ bị đấm mạnh vào mặt cũng có thể bị. Khi xưa cụ Nguyễn Đình
Chiểu, đang trên đường đi thi, giữa đường hay
tin mẹ mất, cụ bỏ cuộc trở về, thương mẹ, khóc đến mù mắt. Có thể thần
kinh bị quá kích động làm thương hại võng mô nên mù chăng? Cũng đã nghe
thấy có những người già rồi tự nhiên bị đui luôn phần đời còn lại. Từ đó
Tuấn thường kiểm nghiệm rằng khi làm việc
gì nặng thì thấy hơi nhức mắt và thường hay kiểm soát lại mắt mình bằng
cách che một mắt và nhìn bằng mắt kia. Khi người ta bị mù một mắt, mắt
kia vẫn còn thấy bình thường, nên rất dễ không biết để kịp thời chữa
trị.
Nhờ
kỹ thuật và y khoa tân tiến của nước Mỹ, mắt phải của Tuấn đã bị mù
tối, đã
được thấy lại ánh sáng. Bệnh thình lình đui mắt này ít khi xảy ra, nên
phần đông chúng ta không biết đến, nhưng biết đâu cũng có thể bất chợt
xảy đến cho bất cứ ai.
Lâm bệnh bất kỳ còn dễ hơn trúng số. Vậy chuyện này được
kể như một kinh nghiệm hoặc môt thông tin đáng biết, để mọi người đề
phòng, và khỏi ngạc nhiên khi bị xảy ra. Thiển nghĩ thế, tôi viết bài
này cho tất cả cùng biết qua, cũng là chuyện y
học thời nay và thay lời ông Tuấn, ghi ơn giới y khoa Mỹ:
“Cảm ơn xứ Mỹ giới y khoa,
Mắt tối đen rồi chửa sáng ra.
Muôn vẻ đất trời còn thưởng thức,
Nghĩ thương bao kẻ phải mù lòa.”
Hồ Phi
